Koliko je do sada poznato, prva javna proslava Svetog Save u Banjaluci održana je 14/26. januara 1867. godine (tada je razlika u kalendarima bila 12 dana) i to zaslugom Vase Pelagića.
Piše to na svom „Fejsbuk“ profilu banjalučki istoričar Zoran Pejašinović i dodaje da je, naime, Pelagić kao upravnik tek osnovane Bogoslovije, naložio da se toga dana priredi svetkovina u čast rodonačelnika srpske škole i crkve.
-Za navedenu potrebu arhimandrit Vasilije je napisao i knjižicu pod naslovom „Svetosavska svetkovina u Banjalučkoj bogosloviji”, koja je publikovana u izdanju novosadske Platonove knjigopečtnje. Ta brošura nije autorizovana, ali je nesporno da je u pitanju Pelagićevo djelo, što potvrđuje činjenica da je tekst nekoliko mjeseci kasnije publikovan kao jedno poglavlje u Pelagićevom „Rukovođi za srpsko-bosanske, ercegovačke, starosrbijanske i makedonske učitelje, škole i obštine”. Povrh toga, i somborski „Školski list” u dva broja prenosi cjelovit tekst „Svetosavske svetkovine”, pripisujući ga Pelagiću – navodi Peješinović.
U svakom slučaju, dodaje, knjižica je pisana tzv. novom ortografijom, zbog čega je Pelagić na početku „Rukovođe” priložio „pred opomenu”, tj. svojevrsno uputstvo za one koji „slabo čitaju po novom pravopisu”.
– Brošura ima svega 13 stranica a načinjena je, dakle, specijalno za proslavu Savindana u Banjalučkoj bogosloviji rečenog dana, rečene godine. Inače, knjižica donosi dijalog neukog seljačeta iz okoline Banjaluke, imenom Borko, i njegovog domaćina u Bogosloviji, imenom Radenko. Štivo je pisano ad hoc, te nema umjetničke vrijednosti a, reklo bi se, ni pretenzija, ali ima izuzetan istorijski značaj, jer svjedoči o počecima svetosavskih svečarenja u našem gradu – ističe Pejašinović.
Napominje da se rijetki originalni primjerci ove knjižice mogu naći u nekoliko biblioteka u Srbiji i Austriji.
-Mi smo je kao svojevrsnu fototipiju ugradili u jednu knjižicu načinjenu 2018. godine, povodom 150 godina Srpske čitaonice u Banjaluci.
Digitalizovana brošura se može naći na sajtu Biblioteke Matice srpske – kaže Pejašinović.
