Dr Arčibald Rajs bio je stranac po rođenju, ali po izboru i djelu duboko vezan za srpski narod. Svjetski priznati kriminolog, naučnik i humanista, Rajs je sudbinu Srbije prihvatio kao sopstvenu, dijeleći sa njom ratne golgote, stradanja i pobjede.
Na jednu njegovu neispunjenu želju – da u mirnodopskim godinama posjeti Banjaluku, podsjeća banjalučki istoričar Zoran Pejašinović u jednom zanimljivom tekstu na svom „Fejsbuk“ profilu.
Dr Arčibald Rajs koji je, kako navodi banjalučki istoričar Zoran Pejašinović, sve, ama baš sve dao srpskom narodu, preminuo je 8. avgusta 1929. godine u Beogradu, u 56-oj godini.
Ovaj švajcarski forenzičar, publicista i univerzitetski profesor sa srpskom vojskom prešao je Albaniju, Solunski front i sa Moravskom divizijom umarširao u oslobođeni Beograd, novembra 1918. godine. Poslije rata modernizovao je tehničku policiju pri Ministarstvu unutrašnjih poslova nove države.
– Prerana smrt tog jedinstvenog bića izazvala je tugu i kod mnogih Banjalučana, a naročito kod dobrovoljaca, „koji pok. Rajsa poznaju još sa Solunskog fronta… Na mnogim domovima u Bosanskoj Krajini a posebno u Banjaluci, izvešene su crne zastave” – navodi Pejašinović.
Udruženje ratnih invalida, dodaje, održalo je komemorativnu sjednicu sa koje je uputilo depešu u Beograd u kojoj se izjavljuje ”duboka žalost za gubitkom druga iz rata i velikog prijatelja našeg naroda”.
– Tuga je bila tim veća što je Rajs „obećao svojim prijateljima da će ovog leta posetiti Banjaluku i Bosnu”. Srce, upravo ono srce koje je zavještao da se izvadi i sahrani na Kajmakčalanu, nije izdržalo. Kočiću tako srodnom karakteru, „Junaku Pravde, Istine i Prava” (kako piše na kamenoj urni za njegovo srce), nije bilo suđeno da posjeti naš grad… – navodi Pejašinović.
<>
